Cách chăm sóc và bảo vệ thận luôn khỏe mạnh

Thận là một trong những cơ quan nội tạng quan trọng bậc nhất đối với sự sống của con người. Khi thận khỏe mạnh, quá trình lọc máu sẽ diễn ra tự nhiên, loại bỏ độc tố và chất cặn bã ra khỏi cơ thể. Tuy nhiên, nếu vì một lý do nào đó mà thận suy yếu và không thể thực hiện tốt chức năng sẽ dẫn tới ứ trệ các chất độc làm tổn thương thận và ảnh hưởng đến nhiều cơ quan khác trong cơ thể.

Vậy “Làm gì để bảo vệ thận luôn khỏe mạnh?” là câu hỏi rất thực tế và nhận được nhiều sự quan tâm từ cộng đồng. Bài viết dưới đây sẽ chia sẻ đến bạn những thông tin hữu ích giúp bảo vệ và tăng cường sức khỏe cho thận.

Tầm quan trọng bảo vệ thận luôn khỏe

Thận là cơ quan bài tiết chính của hệ tiết niệu, nằm ở khoang bụng, phía sau phúc mạc và đối xứng hai bên cột sống, từ đốt sống ngực T11 đến đốt sống thắt lưng L3. Thận phải thường nằm thấp hơn thận trái một chút. Ngoài nhiệm vụ lọc máu và đào thải độc tố qua đường niệu đạo ra ngoài cơ thể, thận còn có vai trò quan trọng trong việc tái hấp thu nước, acid amin và glucose. Bên cạnh đó, thận có chức năng nội tiết khi sản xuất các hormone như calcitriol, renin và erythropoietin.

Khi chức năng thận bị suy giảm, cơ quan này không còn thực hiện tốt vai trò lọc máu và bài tiết, từ đó gây ra nhiều rối loạn trong cơ thể và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe. Trong những trường hợp nặng, người bệnh có thể phải lọc máu nhân tạo hoặc ghép thận. Một số bệnh lý phổ biến liên quan đến thận bao gồm: sỏi thận, viêm cầu thận, thận đa nang… Nếu không được điều trị kịp thời, các bệnh này sẽ dẫn đến viêm đường tiết niệu, thậm chí là suy thận cấp hoặc suy thận mạn tính. Dưới đây là những bệnh lý thường gặp khi thận bị suy yếu:

Bệnh thận mạn tính

Đây là một trong những dạng bệnh thận phổ biến nhất hiện nay. Trong đó, đái tháo đường là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến suy thận, chiếm gần 50% số ca bệnh thận mạn giai đoạn cuối. Tại một số quốc gia châu Á tỷ lệ này lên đến 60%. Vì vậy, khuyến cáo tầm soát bệnh thận mạn ngay khi được chẩn đoán đái tháo đường týp 2, hoặc sau 5 năm đối với người mắc đái tháo đường týp 1.

Ngoài ra, huyết áp cao cũng là một nguyên nhân khác gây suy thận mạn tính. Do thận có nhiệm vụ lọc và xử lý khoảng 20% lượng máu trong cơ thể mỗi phút, huyết áp cao sẽ làm tăng áp lực lên cầu thận và ảnh hưởng đến chức năng thận.

Khi thận bị suy giảm chức năng nghiêm trọng, người bệnh buộc phải sử dụng phương pháp chạy thận nhân tạo. Tuy nhiên, lọc máu nhân tạo chỉ là giải pháp tạm thời. Để duy trì sự sống lâu dài, bệnh nhân cần được ghép thận. Dù vậy, việc ghép thận không hề đơn giản vì chi phí cao, nguồn thận hiến khan hiếm và không phải lúc nào cũng có sự tương thích phù hợp.

Sỏi thận

Sỏi thận hay còn gọi là sạn thận, là những hạt rắn hình thành do sự kết tinh của khoáng chất khi lượng nước tiểu và nồng độ khoáng chất trong thận tăng cao kéo dài. Những viên sỏi có kích thước nhỏ có thể tống ra ngoài qua đường tiểu. Tuy nhiên, trường hợp sỏi có kích thước lớn có thể gây đau đớn, thậm chí làm tắc nghẽn đường tiểu, gây hậu quả khôn lường.

Viêm cầu thận

Là tình trạng viêm xảy ra ở các tiểu cầu thận và mạch máu bên trong thận. Viêm cầu thận có thể do nhiều nguyên nhân gây ra, chẳng hạn như nhiễm trùng, tác dụng phụ của một số loại thuốc, bất thường bẩm sinh hoặc do các bệnh tự miễn.

Bệnh này có các dấu hiệu như phù nề, thiếu máu, huyết áp tăng cao và thay đổi trong thành phần nước tiểu. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh có thể tiến triển thành suy thận, ảnh hưởng rất lớn đến cuộc sống và thậm chí gây tử vong.

Bệnh thận đa nang

Bệnh thận đa nang là một loại hình tổn thương của thận khá đặc trưng, do rối loạn di truyền gây ra nhiều u nang chứa đầy dịch trong nhu mô thận, làm ảnh hưởng đến chức năng của  thận. Bệnh thận đa nang có thể nang gan, những bất thường ở tim mạch và thường dẫn đến suy thận giai đoạn cuối.

Mức độ nghiêm trọng của bệnh thận đa nang rất đa dạng. Bệnh nếu được phát hiện sớm và người bệnh tuân thủ điều trị, kết hợp với lối sống lành mạnh, tổn thương ở thận có thể được làm chậm lại, giảm nguy cơ biến chứng như tăng huyết áp hay suy giảm chức năng thận.

Ngoài ra, thận đa nang còn tiềm ẩn nhiều biến chứng nguy hiểm khác như tiền sản giật ở phụ nữ mang thai, u nang gan, phình động mạch não (dễ gây chảy máu não), hở van hai lá,…

Nhiễm khuẩn đường tiết niệu

Là do vi khuẩn xâm nhập và gây viêm ở bất kỳ bộ phận nào trong hệ thống tiết niệu. Trong đó, bàng quang và niệu đạo là hai vị trí thường bị ảnh hưởng nhất. Bệnh nhiễm khuẩn đường tiết niệu được chia thành 2 mức độ: không phức tạp và phức tạp.

Ở mức độ không phức tạp, bệnh thường là viêm bàng quang hoặc viêm thận bể gặp ở phụ nữ tiền mãn kinh hoặc phụ nữ mang thai với triệu chứng nhẹ dễ chữa trị. Trong khi đó, nhiễm khuẩn tiết niệu ở mức độ phức tạp cần giải phẫu hoặc phải can thiệp y tế vào đường niệu đạo. Bệnh thường đi kèm biến chứng và dễ gặp ở nam giới, trẻ em hoặc người cao tuổi.

Thói quen tốt giúp thận luôn khỏe mạnh

Làm gì để bảo vệ thận luôn khỏe mạnh? Để thận hoạt động hiệu quả và làm việc bình thường cần xây dựng thói quen sống lành mạnh ngay từ sớm, cũng như chăm sóc sức khỏe đúng cách, kết hợp với khám và tầm soát bệnh định kỳ. Sau đây là một số thói quen tốt cho thận mà bạn nên biết và áp dụng trong cuộc sống hằng ngày.

Uống đủ nước

Nước đóng vai trò vô cùng quan trọng đối với cơ thể, đặc biệt là với những người có vấn đề về thận. Người bị bệnh thận không nên uống quá nhiều hay quá ít nước, vì uống quá nhiều sẽ tạo áp lực lên thận, trong khi uống quá ít lại khiến thận không đủ nước để lọc và thải độc tố dễ dẫn đến nhiễm độc. Do đó, cần uống một lượng nước vừa đủ mỗi ngày.

Vậy uống bao nhiêu nước là đủ? Trung bình mỗi ngày cơ thể cần 2 – 2,5 lít nước, tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe, giới tính, cân nặng và mức độ hoạt động của mỗi người. Những người thường xuyên vận động hoặc chơi thể thao, do đổ nhiều mồ hôi, nên bổ sung nước nhiều hơn bình thường.

Để nạp đủ lượng nước cho cơ thể, cần lưu ý không nên uống quá nhiều nước trong một lần, mà hãy chia nhỏ ra uống thành từng ngụm để cơ thể dễ hấp thụ. Nên ưu tiên nước ấm giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh về đường hô hấp mà còn kích thích tiêu hóa và giúp máu lưu thông tốt hơn. Ngoài ra, không nên đợi đến khi cảm thấy khát mới uống nước, vì ngay cả khi không khát cơ thể vẫn có khả năng mất đi một lượng nước cần thiết cần phải bổ sung ngay.

Bên cạnh nước lọc, bạn có thể bổ sung thêm các loại nước ép trái cây tươi như dưa hấu, táo, dâu tây… rất giàu vitamin và khoáng chất tốt cho thận. Tuy nhiên, nên tránh xa các loại nước ngọt có ga, vì lượng đường và phốt pho ở trong các loại nước này làm tăng quá trình bài tiết canxi, gây áp lực lên thận và dễ hình thành sỏi. Đặc biệt, với người từng bị sỏi thận nên uống nhiều nước hơn một chút sẽ giúp hạn chế nguy cơ tái phát sỏi trong tương lai.

Thường xuyên vận động vừa sức

Tập thể dục không chỉ quan trọng đối với người khỏe mạnh, mà còn rất cần thiết cho người bị bệnh thận. Việc duy trì vận động điều độ giúp cải thiện độ dẻo dai của cơ bắp, tăng cường hệ miễn dịch, thúc đẩy tuần hoàn máu, ổn định huyết áp, giảm mỡ máu (cholesterol và triglycerides), đồng thời nâng cao sức khỏe tim mạch. Đây đều là những yếu tố quan trọng giúp phòng ngừa tổn thương thận, vì vậy thói quen này nên được duy trì thường xuyên.

Tuy nhiên, người có vấn đề về thận cần đặc biệt lưu ý đến loại hình vận động, thời gian và cường độ tập luyện. Những bài tập nhẹ nhàng như đi bộ, bơi lội, đạp xe, yoga hoặc aerobic là lựa chọn phù hợp. Với người mới bắt đầu, nên khởi động nhẹ nhàng và tăng dần thời gian tập luyện lên khoảng 30 – 45 phút/ngày, tối thiểu 3 ngày/tuần.

Tùy vào thể trạng, mỗi người sẽ có khả năng tập luyện khác nhau, vì vậy cần lắng nghe cơ thể và tập vừa sức. Nếu cảm thấy mệt, khó thở, tim đập nhanh, đau bụng… thì nên ngừng tập ngay và nghỉ ngơi.

Duy trì cân nặng phù hợp

Những người thừa cân hoặc béo phì có nguy cơ cao gặp phải các vấn đề như tiểu đường, bệnh tim mạch, huyết áp cao có thể gây tổn thương thận. Do đó, cần theo dõi và duy trì chỉ số khối cơ thể (BMI) ở mức phù hợp. BMI là chỉ số dùng để ước tính lượng mỡ trong cơ thể, được tính bằng cách lấy cân nặng (kg) chia cho bình phương chiều cao (mét).

Đối với người trưởng thành, chỉ số BMI bình thường nằm trong khoảng từ 18,6 – 24,9. Nếu chỉ số này vượt quá 25, cơ thể được xem là đang ở tình trạng thừa cân hoặc béo phì. Để kiểm soát BMI, mỗi người cần duy trì chế độ ăn uống lành mạnh kết hợp với việc luyện tập thể dục thể thao đều đặn.

Kiểm soát đường huyết

Những người mắc bệnh tiểu đường hoặc có nguy cơ có lượng đường huyết cao là những đối tượng dễ gặp tổn thương ở thận. Khi cơ thể không thể sử dụng hết lượng đường trong máu, thận phải hoạt động nhiều hơn để lọc máu. Nếu tình trạng này kéo dài, sẽ gây áp lực lớn lên thận và có thể dẫn đến những biến chứng nguy hiểm đến tính mạng.

Tuy nhiên, nếu kiểm soát tốt lượng đường huyết, nguy cơ tổn thương thận có thể được giảm thiểu. Ngoài việc duy trì chế độ ăn uống khoa học và tập luyện đều đặn, người bệnh cũng cần thăm khám sức khỏe định kỳ. Khi phát hiện sớm, bác sĩ có cách để giảm hoặc ngăn ngừa tổn thương ở thận.

Ngủ đủ giấc

Giấc ngủ đầy đủ và chất lượng đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe của thận. Những người thường xuyên thiếu ngủ có nguy cơ cao mắc các bệnh như đái tháo đường, tim mạch và suy thận. Thận hoạt động tốt khi cơ thể duy trì được chu kỳ ngủ – thức đều đặn, giúp điều hòa chức năng của thận và duy trì sức khỏe toàn diện.

Theo dõi huyết áp

Huyết áp cao là một trong những yếu tố ảnh hưởng sẽ kéo theo các hệ lụy về sức khỏe như tiểu đường, bệnh tim mạch và tình trạng cholesterol trong máu tăng cao. Khi huyết áp tăng, các thành mạch máu sẽ dày lên, khiến lòng mạch bị thu hẹp lại.

Khi quá trình lọc máu bị suy giảm, các chất thải trong cơ thể không được đào thải hiệu quả và sẽ tích tụ lại trong máu, lâu dần gây tổn thương đến thận. Chỉ số huyết áp bình thường là 120/80 mmHg.

Nếu chỉ số huyết áp vượt quá 140/90 mmHg, đó là dấu hiệu cho thấy bạn đang bị tăng huyết áp. Trong trường hợp này, người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn và điều trị phù hợp. Đồng thời, cần theo dõi huyết áp thường xuyên, điều chỉnh lối sống lành mạnh và sử dụng thuốc nếu cần thiết. Khi huyết áp cao kéo dài có thể làm tăng áp lực lên cầu thận, khiến thận phải hoạt động quá sức và làm tăng nguy cơ dẫn đến suy thận.

Hạn chế sử dụng rượu bia và ngưng hút thuốc lá

Uống nhiều bia rượu và hút thuốc lá là 2 thói quen có ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tổng thể, đặc biệt là đối với chức năng của thận. Khi uống quá nhiều rượu bia, nồng độ cồn trong máu tăng cao khiến thận phải làm việc quá sức để đào thải độc tố. Điều này có thể dẫn đến viêm thận cấp hoặc mạn tính. Ngoài ra, việc uống rượu nhiều cũng làm tăng huyết áp, một trong những nguyên nhân phổ biến gây ra bệnh thận.

Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo mỗi người chỉ nên tiêu thụ tối đa 10g cồn nguyên chất mỗi ngày. Lượng này tương đương với khoảng ¾ chai bia 330ml, 1 ly rượu vang 100ml (nồng độ 13,5%) hoặc 1 cốc rượu mạnh 30ml (nồng độ 40%).

Bên cạnh đó, hút thuốc lá cũng tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư. Người hút thuốc không chỉ gây hại cho bản thân mà còn làm ảnh hưởng đến sức khỏe của những người xung quanh thông qua việc hít phải khói thuốc (gọi là hút thuốc thụ động).

Chú ý trong việc sử dụng thuốc không kê đơn

Nếu thường xuyên dùng các loại thuốc giảm đau không kê đơn (OTC), đặc biệt là thuốc chống viêm không steroid như ibuprofen và naproxen, có thể gây hại cho thận nếu lạm dụng trong thời gian dài để điều trị đau mạn tính, đau đầu hoặc viêm khớp. Do đó, người dùng cần thận trọng và cân nhắc khi sử dụng những loại thuốc này. Tốt nhất, nếu phải dùng thuốc hàng ngày, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn phương pháp điều trị an toàn hơn cho thận.

Ngoài thuốc giảm đau, các loại thuốc khác cũng cần được sử dụng đúng theo chỉ định và hướng dẫn của bác sĩ. Dù mắc cùng một bệnh lý, không phải loại thuốc nào cũng phù hợp với tất cả mọi người. Ngoài ra, hiện nay có nhiều loại “thực phẩm chức năng” được quảng cáo như thuốc chữa bệnh, dễ khiến người bệnh hiểu lầm và sử dụng không đúng cách. Vì vậy, tham khảo ý kiến chuyên môn trước khi dùng bất kỳ loại thuốc hay sản phẩm hỗ trợ nào là điều vô cùng cần thiết.

Kiểm tra chức năng thận

Nếu bạn thuộc nhóm có nguy cơ cao bị tổn thương thận hoặc đang bị bệnh thận thì cần kiểm tra chức năng thận thường xuyên. Những đối tượng sau nên lưu ý kiểm tra định kỳ bao gồm:

• Người trên 60 tuổi.
• Người sinh ra nhẹ cân.
• Người mắc bệnh tim mạch, tăng huyết áp hoặc đái tháo đường.
• Người có tiền sử gia đình bị các bệnh lý này hoặc từng phải lọc máu, ghép thận do bệnh thận mạn.
• Người béo phì hoặc có dấu hiệu bất thường ở thận.

Việc kiểm tra chức năng thận thường xuyên là cách để theo dõi sức khỏe thận, cũng biết được những thay đổi bất thường. Nhờ đó, bạn có thể điều chỉnh lối sống và được can thiệp y tế kịp thời nhằm làm chậm hoặc ngăn ngừa tổn thương thận trong tương lai.

Những thực phẩm tốt cho thận

Chế độ dinh dưỡng có ảnh hưởng rất lớn đến chức năng bảo vệ thận, đây được xem là thói quen ăn uống lành mạnh hằng ngày giúp thận hoạt động tốt. Ngoài đảm bảo cung cấp đầy đủ các nhóm dưỡng chất thiết yếu như tinh bột, đạm, chất béo, vitamin và khoáng chất, người bệnh cần hạn chế các loại thực phẩm có thể gây hại cho thận như thức ăn chứa nhiều natri, kali, canxi, phốt pho, rượu bia,… Bên cạnh đó, nên bổ sung các dưỡng chất tốt cho thận từ rau xanh và trái cây tươi là nhóm thực phẩm chứa nhiều vitamin, khoáng chất và chất chống oxy hóa giúp loại bỏ acid dư thừa qua nước tiểu.

Một số thực phẩm được khuyến khích sử dụng để giữ cho thận khỏe mạnh gồm:

• Súp lơ xanh: Giàu chất xơ, vitamin C, B, K và hợp chất chống viêm indoles, rất tốt cho người suy thận.
• Giấm táo: Có khả năng làm tan sỏi và cặn lắng trong thận mà không gây kích ứng.
• Lòng trắng trứng: Cung cấp protein chất lượng cao mà không chứa nhiều phốt pho như lòng đỏ, là lựa chọn tốt cho người bệnh thận.
• Bắp cải: Ít kali, natri, phốt pho nhưng giàu chất xơ, vitamin K, C, B6 và acid folic, có tác dụng thanh lọc máu và giải độc.
• Ớt chuông (ớt ngọt): Chứa nhiều lycopene, vitamin C, A, B6, acid folic và chất xơ, nhưng hàm lượng kali thấp, có tác dụng hỗ trợ thận đào thải acid uric.
• Quả nam việt quất: Giàu chất chống oxy hóa như proanthocyanidin, giúp ngăn ngừa nhiễm khuẩn đường tiết niệu, đồng thời quả việt quất còn chứa quinine chuyển hóa thành acid hippuric hỗ trợ loại bỏ độc tố.
• Củ cải: Giàu vitamin C và hợp chất lợi tiểu tự nhiên giúp thanh lọc cơ thể, giảm viêm và bảo vệ thận.

Ngoài việc lựa chọn thực phẩm phù hợp, người bệnh thận cũng cần giảm lượng natri (muối) và protein (đạm) trong khẩu phần ăn hàng ngày. Ăn quá nhiều muối và đạm khiến thận làm việc quá tải, dễ tổn thương. Nên hạn chế thực phẩm giàu đạm như thịt, cá, trứng, sữa, các loại đậu… và điều chỉnh lượng đạm dựa trên thể trạng mỗi người. Trung bình, một người trưởng thành nên bổ sung khoảng 1,1 – 1,3g protein/kg cân nặng mỗi ngày, trong đó đạm động vật chỉ nên chiếm 50% tổng lượng đạm, tương đương khoảng 13 – 20% tổng nhu cầu năng lượng.

Đặc biệt, người bị bệnh thận nên ăn nhạt. Theo Viện Dinh dưỡng Quốc gia, lượng muối khuyến nghị cho người bình thường là 5g/ngày, còn người bị bệnh thận nên giảm xuống còn 2 – 4g/ngày. Vì vậy, cần hạn chế các món ăn mặn như món kho, dưa muối, mắm và các thực phẩm chế biến sẵn.

Với thông tin trên chắc hẳn đã giúp bạn hiểu rõ hơn về cách chăm sóc và bảo vệ thận đúng cách. Bên cạnh việc duy trì chế độ dinh dưỡng cân đối và lựa chọn thực phẩm phù hợp, bạn cũng nên thường xuyên tập luyện thể dục để tăng cường sức khỏe. Đặc biệt, đừng quên thăm khám sức khỏe định kỳ để tầm soát, phát hiện sớm và điều trị kịp thời các vấn đề liên quan đến thận.

Tài liệu tham khảo:

6 ways to keep your kidneys healthy. (n.d.). Rush University System for Health. https://www.rush.edu/news/6-ways-keep-your-kidneys-healthy

Goldman, L. (2023, February 15). 8 ways to keep your kidneys healthy. Healthline. https://www.healthline.com/health/kidney-health